Osteoporoza - dieta

Chciała bym uświadomić Państwu że profilaktyka Osteoporozy to nie tylko mleko.

OSTEOPOROZA

Osteoporoza, odżywianie podstawą zapobiegania zatytułowano niedawno jeden z dodatków do „Quotidien du medecin". Jeśli 60% zasobów kostnych zależy od czynników genetycznych, pozostałe 40% zależy od wpływów środowiskowych, odnoszących się w szerokim zakresie do diety, aktywności fizycznej oraz niepalenia papierosów. Dieta odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu osteoporozie. W ostatnich latach uznano, że tworzenie i rozwój masy kostnej (odkładanie się wapnia) następuje w dzieciństwie i znacznie wzrasta w okresie dojrzewania i we wczesnej młodości. Szczytową masę kostną osiąga się około 20-25 roku życia, a następnie następuje powolny jej ubytek, który nasila się u kobiet zwłaszcza w okresie menopauzy. Wiąże się to ze zmianami architektonicznymi kości, charakterystycznymi dla niedoboru estrogenów. Starcza osteoporoza natomiast dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn w podeszłym wieku.

Wiadomo, że zapobieganie osteoporozie powinno odbywać się przez utrzymywanie prawidłowego stężenia wapnia i witaminy D w organizmie, począwszy od najmłodszych lat (dzieciństwa i okresu dojrzewania). Niestety, zwykle bardzo późno pojawia się u pacjentów niepokój związany z prawidłowym odżywianiem. Lekarz staje więc w obliczu problemu, ponieważ pacjenci poszukujący porad dotyczących prawidłowego żywienia w przypadku osteoporozy mają zwykle już ukończone 50 lat. Dlatego w tym rozdziale zajmiemy się tego rodzaju poradami, chociaż ogólne zalecenia będą mogły być zastosowane u osób w każdym wieku.

Zalecenia żywieniowe

Zadbać o własną podaż wapnia
W przypadku osteoporozy lub ryzyka jej wystąpienia niezbędne jest zastosowanie się do różnych wytycznych żywieniowych.

• Zadbać o właściwy udział produktów mlecznych i wód wysoko zmineralizowanych ze względu na wysoką zawartość wapnia: spożywać jeden produkt mleczny (jogurt naturalny, biały ser) do każdego posiłku (3 razy dziennie). Zawierają one wapń oraz witaminę D, pomagaj wzmacniać kości. Uważać na odtłuszczone produkty (w 100% odtłuszczone), ponieważ nie zawierają one witaminy D.
  
  
• Pozostałe produkty zawierające wapń to:
  - popularne wody wysoko zmineralizowane, zwłaszcza o dużej zawartości wapnia. Dziennie należy wypijać co najmniej 3 szklanki.
  - warzywa strączkowe: najlepiej spożywać jedna porcję warzyw dziennie, w miarę regularnie, ponieważ dostarczają one niewielkie ilości wapnia oraz korzystnego dla kości potasu; błonnika, skrobi, witamin z grupy B, składające się na zrównoważoną dietę.

• Pozostałe produkty zawierające witaminę D:

- spożywać 2-3 razy w tygodniu świeże lub mrożone ryby zawierające największe ilości

witaminy D: makrele, sardynki, łososia, śledzia, tuńczyka lub sardelę

- spożywając od 3 do 5 jajek tygodniowo, jeśli nie przekroczy tego limitu , nie należy się

obawiać podwyższonego cholesterolu we krwi.

• Spożywać produkty zawierające witaminę K:

- warzywa kapustę: 2-3 razy w tygodniu: brukselkę, białą kapustę, brokuły

- regularnie spożywaj szpinak i pietruszkę

Zapewnić dostateczne spożycie owoców. Co najmniej 2 świeże owoce dziennie, ze względu na zawartość witaminy C i potasu:

• zaleca się spożywanie 5 owoców i warzyw dziennie, zgodnie z zaleceniami Narodowego Planu Zdrowego Odżywiania;
• 2 świeże owoce i porcja surowych warzyw spożywanych codziennie pomagają zapotrzebowanie na witaminę C, wzmacniając strukturę kości
• owoce i warzywa, dostarczają portas, wpływają na wytrzymałość kości

Zapewnić odpowiedni udział białka, niezbędnego do wzmocnienia koki. Produkty o największej zawartości białka to: produkty mleczne, jajka, ryby, mięso i warzywa strączkowe. Nie ma konieczności spożywania dużych ilości białka pochodzenia zwierzęcego, ponieważ : białko pochodzące z warzyw strączkowych jest znacznie korzystniejsze ze względu na właściwość, neutralizujące nadmierny odczyn kwasowy w organizmie .

Ograniczyć sól:

• nie stosować soli podczas przyrządzania .
• unikać bardzo słonych potraw
• nie stawiać solniczki na stole;

Ograniczyć lub całkowicie wyeliminować alkohol; alkohol powinien być spożywany w bardzo ograniczonych ilościach. Nie należy przekraczać 2 kieliszków wina dziennie. Dodatkowo zaleca się:

Zaprzestanie palenia;

• codzienny godzinny spacer. Wybrać również sport niewystarczający ryzyka upadku (gimnastykę, pływanie);
• w przypadku nadwagi nie osłabiać kości przez stosowanie słabo zrównoważonych diet odchudzających.

Samodzielne oszacowanie spożycia wapnia

Należy wykonać analizę udziału wapnia w diecie spożywanej w ciągu 3 dni.

Główne źródło wapnia	Udział wapnia w mg/ porcję	Dzień 1	Dzień 2	Dzień 3	Uwagi dotyczące spożycia wapnia w ciągu kolejnych tygodni
Sery gotowane (comtó, gruyere (porcja 30 g)	265x				ograniczyć spożycie ze względu na wysoką zawartość tłuszczu (nie więcej niż 1-2 porcje dziennie)
Sery fermentowane: bleu, roąuefort (porcja 30 g)	200x
Miękkie sery. camembert, brie (porcja 30 g)	120x
Mleko, 1 szklanka	120x				zalecane spożycie produkty pełnotłuste lub półtłuste (czasem mleko jest źle tolerowane)
1 jogurt	150x
biały ser (porcja 100 g)	95x
Warzywa strączkowe, 4 łyżki stołowe	50x				ograniczone źródło wapnia
Wody mineralne 11 1 szklanka	500x 50x				zalecane ze względu na dużą zawartość wapnia
Suma: średnie dzienne spożycie wapnia					zapotrzebowanie na wapń szacowane na około 1000 mg/dz.

wskazówki praktyczne dla pacjenta

• Dostateczna podaż wapnia i witamin D, K i C

ŹRÓDŁO WAPNIA

Wapń pochodzący z produktów mlecznych

Większość pacjentów prawidłowo rozumie związek między utratą masy kostnej a niedostatecznym udziałem wapnia w diecie, jednak należy się upewnić, czy spożywają go oni w odpowiednich ilościach: 75% kobiet powyżej 50 roku życia spożywa jedynie 690 mg wapnia dziennie, podczas gdy optymalny poziom wynosi 1000-1200 mg.

Konieczne jest wyjaśnienie pacjentom, że głównym źródłem wapnia są produkty mleczne. Zawierają one najlepiej przyswajalny wapń, a także witaminę D i pełnowartościowi białko. Do najbardziej zalecanych produktów mlecznych, tzn, prawidłowo przyswajalnych przez organizm i niezawierających zbyt dużej ilości tłuszczu (biorąc pod uwagę towarzyszące często inne schorzenia), należą świeże produkty mleczne w rodzaju naturalnego jogurtu, białego sera. Twarde sery, ze względu na dużą zawartość soli i tłuszczu, powinny zostać ograniczone, ale nie wykluczone całkowicie z diety. Mogą być one spożywane w rozsądnych ilościach, po 30-60 g dziennie. Nie zaleca się stosowania odtłuszczonych produktów mlecznych, ponieważ różnica kaloryczna jest niewielka w stosunku do standardowego produktu (średnio 30 kcal w przypadku jogurtu w stosunku do średniego dziennego zapotrzebowania kalorycznego w granicach 2400 kcal dla mężczyzn oraz 1900 kcal dla kobiet). Nie tylko ze względu na lepszy smak, lecz również z powodu niewielkiej zawartości tłuszczu, zapewniającej udział witaminy D, produkty pełnotłuste lub półtłuste są o wiele wartościowsze niż te całkowicie odtłuszczone.

Inne źródła wapnia

• Wody mineralne z dużą zawartością wapnia. Zawarty w nich wapń jest łatwo przyswajalny. Należy dbać o regularne spożywanie tych wód, zwłaszcza w przypadku niewystarczającego spożycia wapnia pochodzącego z produktów mlecznych.
• Warzywa strączkowe zawierają ograniczone ilości wapnia, którego wchłanianie jest dość słabe. Mają one jednak inne właściwości, takie jak neutralizacja kwaśnego odczynu lub duża zawartość potasu.

udział witaminy D

Poza nieodtłuszczonymi produktami mlecznymi innymi źródłami witaminy D są:

• Tłuste ryby, które zawierają witaminę D oraz kwasy tłuszczowe omega 3 o wielu właściwościach zdrowotnych (działanie na układ sercowo-naczyniowy oraz przeciwzapalne). Należą do nich: łosoś, makrela, sardynki, śledź, tuńczyk.
• Jajka: od 3 do 5 sztuk w tygodniu. Spożywając je w tych dawkach, nie należy obawiać podwyższenia stężenia cholesterolu, ponieważ 2/3 cholesterolu obecnego we krwi jest pochodzenia endogennego.
   

NIEZBEDNA WITAMINA K

Witamina K jest zaangażowana w utrzymanie wytrzymałości kości przez metabolizm osteokalcyny. Obecna jest ona w kapuście, która dodatkowo dostarcza łatwo przyswajalnego wapnia, ze względu na bardzo niską zawartość fitynianów i szczawianów ograniczających jego wchłanianie. Jednak zawartość wapnia w kapuście jest dość niewielka, natomiast spożywanie jej w zbyt dużych ilościach nie jest możliwe ze względu na słabą tolerancję trawienną.

wpływ witaminy C

Witamina C, dostarczana za pośrednictwem świeżych owoców i surówek, pozwala zapewnić właściwą równowagę żywieniową i wpływa na utrzymanie szkieletu kostnego. Dwa owoce oraz porcja świeżych warzyw są minimalną zalecaną dawką w ciągu dnia. Ważne jest, żeby były one dojrzałe i obrane ze skórki, co ułatwia ich przeżuwanie osobom w starszym wieku, mającym często również problemy z uzębieniem.

konieczność dostarczenia właściwej ilości białka

Zostało udowodnione, że odpowiednie spożycie białka pozytywnie wpływa na masę kostną. Zazwyczaj u dorosłych zapotrzebowanie białkowe jest prawidłowo zaspokajane, jednak istnieją sytuacje, w których mogą wystąpić niedobory białka (zob. rozdział 32). Zapotrzebowanie białkowe wzrasta wraz z wiekiem. Zapewnia ono utrzymanie prawidłowej masy mięśniowej oraz zmniejsza ryzyko sarkopenii. Niemniej jednak nie zaleca się spożywania w nadmiarze białka pochodzenia zwierzęcego (zob. dalej).

umiarkowane ilości soli

Nadmiar soli jest szkodliwy dla kości (zob. dalej), jednak jej całkowite wykluczenie - czasami niesłusznie zalecane w przypadku towarzyszącego osteoporozie nadciśnienia tętniczego - może spowodować utratę apetytu, stanowiącą źródło niedożywienia, i w konsekwencji przyczynić się do pogłębienia osteoporozy. Najlepszym rozwiązaniem jest zalecanie dodawania niewielkich ilości soli podczas przygotowywania potraw, niestawianie solniczki na stole, wybieranie produktów o jak najniższej zawartości soli

Małe ilości lub całkowite wykluczenie alkoholu oraz papierosów

Napoje alkoholowe zmniejszają aktywność osteoblastyczną, dlatego powinny być spożywane jedynie sporadycznie. Natomiast papierosy niekorzystnie wpływają zarówno na kości, jak i inne części organizmu.

Codzienna aktywność fizyczna

Zostało udowodnione, że codzienna aktywność fizyczna jest niezbędna do zapewnienia do-, brej kondycji kości: może to być nawet codzienny spacer (pół godziny aktywnego marszu < odpowiada l godz. spaceru w normalnym rytmie). Należy unikać sportów grożących upadkiem, zwiększających ryzyko złamań.

elementy patofizjologii

Znaczenie witaminy D

Według aktualnej definicji osteoporozą charakteryzuje się „obniżeniem masy kostnej, zwiększającej ryzyko powstania złamań". U kobiet powyżej 50 roku życia zagrożenie to jest.; szacowane na około 40%.

Witamina D zapewnia prawidłowe wchłanianie wapnia. Obecnie ponad 75% osób powyżej 65 roku życia dostarcza w diecie niedostatecznych ilości wapnia. Jednocześnie zdolność wytwarzania witaminy D z syntezy skórnej pod wpływem promieniowania słonecznego zmniejsza się wraz z wiekiem.

Zwiększenie spożycia witaminy D (25-hydroksywitaminy D) powinno być powszechnie zalecane. Częściej niż można by przypuszczać niezbędne jest zastosowanie jej doustnej suplementacji. Średnie zapotrzebowanie na witaminę D wynosi od 400 Ul/dz. (u dorosłych, w okresie menopauzy) do 800 Ul/dz. po 75 roku życia. Trwające badania EYIDENCE pozwolą określić czynniki ryzyka zwłaszcza związane z niedoborem witaminy D u kobiet z osteoporozą.

Rola białka

Białko odgrywa zasadniczą rolę w zapobieganiu utracie masy kostnej, stymulując IGF (insulinopodobny czynnik wzrostu) [1], który następnie aktywuje tworzenie tkanki kostnej. Mimo że w diecie nie brakuje białka zwierzęcego, badania wykazały, że największe znaczenie mają produkty roślinne (warzywa strączkowe), które poza białkiem dostarczają również potasu, przez który zwalczają nadmierny odczyn kwaśny w organizmie. Niewielkie zmiany pH negatywnie wpływają na metabolizm kostny.

Nadmiar soli

Nadmierne spożycie chlorku sodu sprzyja zwiększeniu wydalania wapnia z moczem. Zostało to naukowo potwierdzone i uważa się, że każde zwiększenie spożycia sodu o 2 g powoduje podwyższenie kalciurii o 30 mg.

Sytuacje zwiększające ryzyko osteoporozy

Poza menopauzą i starczą osteoporozą dotykającą obydwie płcie w podeszłym wieku ważne jest, aby lekarz zachował czujność wobec różnych sytuacji, mogących powodować wzrost lub pojawienie się osteoporozy:

Warto zapamiętać

• przewlekła kortykosteroidoterapia (osteoporozą wywołana kortykosteroidami);

• nieswoiste zapalenia jelit;

• źle prowadzona dieta odchudzająca, w przypadku występowania towarzyszących chorób (sercowo-naczyniowych, cukrzycy);
• niedostateczne spożycie białka zwierzęcego (produktów mlecznych, jajek, mięsa, ryb), skutkujące utratą apetytu i powstaniem niedoborów białkowo-energetycznych u kobiet w okresie menopauzy;
• BMI < 21, u osób powyżej 70 roku życia pojawiający się kontekst niedożywienia;
• wszystkie sytuacje hiperkatabolizmu związane z przewlekłymi chorobami zapalnymi lub nowotworowymi;
• alkoholizm;
• nikotynizm.

Czynniki genetyczne

Zidentyfikowane zostały geny zaangażowane w biologię kości. Ten element genetyczny osteoporozy nie powinien być lekceważony, dlatego ważne jest przeprowadzenie z pacjentem wywiadu lekarskiego na temat wcześniejszego występowania w rodzinie zachorowań na osteoporozę. Jeśli takie przypadki miały miejsce, konieczne jest zwiększenie odpowiednich działań w zakresie odżywiania, a także zadbanie o prowadzenie higienicznego trybu życia. Działania te mogą pomóc w zapobieganiu osteoporozie w ciągu całego życia. W przypadku stwierdzenia osteoporozy (obniżona mineralna gęstość kości) leczenie odbywa się przez zastosowanie środków farmakologicznych, natomiast dieta jest elementem towarzyszącym.

Bibliografia:
L. Chevaller - 51 zaleceń dietetycznych w wybranych stanach chorobowych